(جستاری درمفهوم سینمای دینی) مهر د ا د میخبر
>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 
آسیب شناسی
دلایل کم محصول بودن سینمای اسلامی موجود - ویابعبارت دیگر صنعت سینمایی که عنوان اسلامی را برخوددارد ومحصولات آن عمدتا درصنعت سینما و تلویزیون ایران وگاهادربرخی ازکشورهای مسلمان نشین ساخته میشود - چیست؟
عواملی که باعث شده موضوعات برگرفته از دین سازنده و سرمایه گذار کمتری را نسبت به مضامین دیگر جذب کندچه چیزهاییست؟
هدف این است که درجریان پروسه ی تدوین و گسترش تفکر جاری دراین نوشته توفیق حاصل شودتابه کشف فاکتورهای جذابیت بخش از بطن مولفه های برگرفته ازآموزه های دینی نایل گردیم وعمق دیانت و روحانیت و فضای دینی و روحانی را که درصورت تجربه کردن،نزد اکثر انسانها جذاب و پرکشش خواهدبود درک نموده و دریابیم که چگونه میتوان حس تدین ،خداجویی و اشتیاق و تمایل به نیک بودن را در اتمسفر یک اثرسینمایی حاکم ساخت وبعداز باز نگری در ساختار یک فیلم دینی و ارایه مولفه های جدید و متفاوت از مولفه های معمول و مرسوم، رقیبی پر قدرت وسالم برای سینمای گیشه محور، ولنگار و بی قید و بندهالیوودیانمونه های تقلیدی آن دردیگر نقاط جهان یافت.
سعی شده این نوشتارظرفیت منطقی لازم وکافی راداشته و موارد مورد تاییدش رابواسطه ادله محکم ومعقولی که از مغلطه ها و سفسطه های رایج چنین مباحثی بدوراست به مرحله اثبات نزدیک سازدشایدشروع و سرفصلی باشد برای ادامه ی چنین مقالاتی والگویی باشد در گستره ای وسیع تر برای پایان دادن به نقدهای تند مزاجانه و عصبی، لااقل در مقوله ی هنر و آثار هنری چنین شیوه ای لازم است زیرا که هر هنرمندی اثر خودرا بمثابه فرزندی میداند که در دامان تفکر و ذوق خویش پرورش داده است،حال اگر آن فرزند دارای ایرادات و انحرافاتیست منتقدمیبایست بالطایف الحیل،بنرمی و با بیانی که بتواند برامواج طغیانگراحساس هنرمند عاشق فائق آیدحقیقت را ازپس پرده ای که شیفتگی در مقابل عیوب اثر کشیده بیرون بکشد و در برابر وی عریان سازد.معجزه ی چنین رویه ای آن است که در جریان این پروسه ی حساب شده و متکی به عزت نفس،منطق و حقیقت گرایی عموما" خود صاحب اثر نیزبامنتقد همصدامیگردد.من شدیدا با جدال وبددهنی وناسزاگویی در عرصه نقد و تئوری پردازی هنرمخالفم و معتقدم که نقاد فحاش،نقادی بی منطق وضعیف است و فاقدآرامش،کفایت ومهارت وتحملیست که لازمه یک منتقد سینمایی میباشد .رعایت منطق و ادب نوشتاری بخصوص در چنین بحثی _که به مقوله دین و دیانت در هنرمیپردازد _واجب است بهرحال سازندگان تمام ژانر های سینما لاجرم کار خودشان راانجام میدهند واز هیچکدام نمیشود انتظار داشت که دکانشان را تخته کنند.درحقیقت این امر،امریست غیرممکن.حداقل اکنون که پایه و اساس سینما ی عامه پسندباعنایت به سنتی نهادینه و مقبول عام، بر عناصر کلیشه ای سکس وخشونت و اکشن استواراست و سینمای روشنفکرانه نیزسرگشته ی عقایدی نظیر نیهیلیسم وعرفان گراییهای شیک وفرم محورومتظاهرانه است والبته سینماگران اصطلاحا" جشنواره ای بلند پروازنیز،طبق معمول بهر قیمتی درسودای شمولیت (نگره ی مولف) هستند چنین انتظاری دور از منطق مینماید.
بنابر اصل ازلی و ابدی نبرد مابین خیر وشر،که درذات این دونهادینه شده است،جدالی که سینمای پرمحصول ضددین فعلی با (نگره ی سینمای دین محور) راه انداخته،ماهیتی شدیدا ناآشکار،زیر پوستی،موذیانه و نرم دارد.هدایتی ابلیس وارموجوداست بااین هدف که(سینمای دینی) قبل از تولد در زهدان بمیرد پس اگر دفاع یا تهاجمی متقابل میباید صورت بگیرد آن دفاع یاحمله هم میبایست نرم ،ناپیدا وموذیانه که نه،(هشیارانه) باشد.
مخاطب سلیقه ای بینهایت فرًار دارد و جذب اکثریت بیننده و هواخواه برای سینمای دینی فقط با ارائه (جذابیت) ممکن است و بس .بهتر است انرژیمان را روی کشف فاکتورهای نوین مجذوب کننده مخاطب بدون خارج شدن از دایره اخلاقیات و دیانت بگذاریم و ببینیم چه چیزهایی انسان ماهیتا"لذت جو رابدون منحرف کردن ذهنش بسمت پلیدی وبدون به انجام گناه ترغیب نمودنش ارضا میکند.ضمنا بایدهشیارانه مراقب باشیم که خطاهایی نظیرشعارگرایی و مقدس مآبی خشک ومتعصبانه باعث نشود که حساسیت اوتحریک شده وبرای همیشه دور سینمای دینی را خط بکشد وباصطلاح از دستمان برود.
راهکار رفع حساسیت به دین
درحال حاضر دست بکارشدن سخت تر از هر وقت دیگریست .عده کثیری از جوانان که اصلی ترین مخاطبان پویاوتاثیرپذیرسینما هستند نسبت به موضوعات مربوط به دین و دیانت یک آلرژی غیر منطقی پیداکرده اند .آنان حتی امکان داردافرادی ذاتا متدین و پایبند به موازین شرعی باشند ولی بدلایلی که شرحشان مثنوی هفتادمن کاغذ را میطلبد به یک سری از موضوعات که عمدتا حول و حوش مسایل فرعی دین و شریعت دور میزند حساس شده اند.پس اگر معتقدم که کار مشکلتر از هر وقت دیگریست بمن حق بدهید. هم دشمنان دانای دین و هم دوستان نادانش باعث این عکس العملهای احساسی شده اند.عکس العملهایی که فاقد هرگونه ریشه ی واقعی این عکس العملهااز تعصبات یاعداوتهای ناشی از عدم آگاهی و معرفت نسبت به حقبقت دین سرچشمه میگیرند.درایجاد این عکس العملها،پارادوکسهای طراحی شده توسط مغزهای متفکرضددین یا سواستفاده کنندگان از دین نقش بسزائی دارند. این ناآگاهیها دو نوع آسیب را موجب شده اند که نه تنها نقطه ی مفابل یکدیگرهستندبلکه هر کدام همزمان هم علت و هم معلول دیگری میباشند آسیب اول حساسیت نسبت به دین است و دومی تعصب خشک نسبت به آن .
بنظر شماچراوبه چه دلیلی دین و نیاز به دیانت وپرستش (و قانون پذیر بودن در حیطه احکام شریعت ) که در فطرت هر انسانی بالقوه موجود است وهمواره باعث آرامش ارواح پرتلاطم بشر بوده گاهی به یک مهاجم خیالی بدل میشود وعده ای در برابرش جبهه میگیرند؟
باتفکروتاملی کوتاه در حوزه های مختلف دین (واختصاصادرحوزه دین مبین اسلام )بی شک همگی متفق القول خواهیم بود که این نوع جبهه گیری ها منشایی حاشیه ای وخارج ازگستره احکام اصیل اسلام دارد و این دین انسان سازبی شک در ذات خود پاک و منزه است. ولی متاسفانه تفاسیر و برداشتهای غلط و انحرافی ازسوی مفسران ناآگاه و بیسواد یا مفسران آگاه و باسواد ولی سیاس وعوام فریب د رمقاطع تاریخی گوناگون و سرزمینهای مختلف باعث دافعه هایی شده که افراد عمدتا ناآگاه و دور از حوزه تعالیم دین را وادار به چنین موضع گیریهای خصمانه ای کرده است.مواضعی از نوع موضع یک شهروند اروپایی یاآمریکایی یا حتی ایرانی عام که باشنیدن خبر جنابات القاعده،داعش،طالبان،وهابیها ،بوکوحرام یاتکفیری ها و سلفی ها از اسلام برداشتی نادرست پیداکرده یا از آن وحشت میکند.دکتر علی قره داغی، دبیرکل اتحادیه جهانی علمای اسلام، در پاسخ به اقدامات داعش در کشتار کردها و غیرنظامیان در سوریه در مصاحبه‌ای بیان کرد:(.... گروهی از روی حماقت و نفهمی دست به اقداماتی نابجا زدند و تصویری ناپسند و زشت از اسلام را در اذهان ترسیم کردند و از همین روی در این برهه ایفای نقش عالمان مذهبی برای تغییر این تصویر، ضروری است).من شخصااعتقاددارم که نقش هنر مندان در این مسیر نمیتواند کمتر از علما باشدزیرا که یک کار سینمایی درراستای دین اگر بیشتر از منبر و کلاس درس یک عالم دینی شاگرد و متلمذ نداشته باشد کمتر ندارد.برای رسیدن به سینمای اسلامی لازم است که به بکر ترین ومطمین ترین منبع تعالیم اسلام رجوع کرد .یعنی (قرآن کریم) زیرا که همه کج فهمی هاوکج رویهادرحوزه دین از تفاسیر نادرست والتقاطی سرچشمه میگیرد.دین مبین اسلام دراین برهه از زمان نیز مانند اعصار پیشین مورد تهاجمی ناجوانمردانه قرار گرفته است .فقط با یک مطالعه گذرا در تاریخ اسلام از صدر تاکنون میشود بطرز شگفت انگیزی دریافت که استحکام احکام اصیل این دین الهی بوده که باعث شده پس از 1400 سال فراز و نشیبهای بسیار تند و سخت هنوز هم که هنوز است اسلام استخوانبندی دیرین و اصیل خودرا حفظ کرده .فرقه ها و دسته های بی ریشه ی بسیاری هراز چند گاه در جوامع بشری پدید می آیندو پس از چند صباحی نابود میشوند ولی اسلام همچنان بدون کوچکترین خدشه و آسیبی پابرجاست و بدلیل الهی بودنش کسی تاکنون نتوانسته و نخواهد توانست آنرا به انحراف بکشاند.مومنان آگاه و عالمان فارغ از آلودگیهای دنیوی همیشه وجودداشته اند و این دین الهی را بهمان صورت که بوده تاعصرحاضر حفظ کرده اند.
لذت ایمان فارغ از انحصارگرایی و دگماتیسم دینی
حالات روحانی وپاکیزه ای که یک انسان با ایمان ومطمین از خود دارد حالاتی بغایت لذتبخش و فرح انگیزاست.فردی که پس از فراغت از کسب روزی وانجام عبادات،به یک تفریح حلال و بی دردسر مشغول است هرگز دغدغه و نگرانی (عواقب دنیوی و اخروی لذات گناه آلود )رادرمخیله خود ندارد.چنین فردی پس از پایان گرفتن روزش باخیالی آسوده سربربالین میگذارد وحتی از مرگ که غالبا" ترسناکترین کابوس یک انسان بااعمالی غیرکنترل شده ونکوهیده و آلوده به محرمات و مکروهات است هراسی ندارد.این انسان باایمان و متدین بواسطه درونیات آرام و مطمینش زندگی لذتبخشی را میگذراند.لیکن آن خوشی که او ازآن متلذذاست برای افراد ی که روزگارشان بدون توجه به ملاحظات دینی و پراز معاصی رنگارنگ میگذردغیر قابل باور و درک است.
دین در ذات خود خوب و بدون ایراد است ولی تفاسیر مختلف از مفاهیم عمدتا همسان الهی و دینی است که موجب اختلافات و روشن شدن شراره های خانمانسوز و شوم تعصبات میشود.برای دورشدن از آتش اختلافات دینی و مذهبی شایع تنها روشی که شایسته و موثر میباشد یافتن نقاط مشترک ادیان است ودر این میان یکی از روشنفکران دینی ایکه در برطرف نمودن این مشکل راه حل مناسب پیشنهاد نموده فیلسوف انگلیسی (جان هیگ )است.این فلیسوف برای رهایی از بند انحصارگرایی دینی بینش جدیدی را انتخاب نموده که میتواند کمک بسیار موثری در برقراری رابطه حسنه ادیان و مذاهب ودرعین حال فهم آنهاازیکدیگر موثر واقع شود. قابل یاد آوری است که انحصارگرایی و تعصب دینی تعلق به یک دین ندارد بلکه این بینش در تمام پیروان ادیان موجود بوده است. اکثریت دین داران که تعلق به نوعی بینش دارند خود را برحق دانسته و پیروان سایر ادیان را گمراه تلقی میکنند. شمول گرایی بینش نسبتا ملایم تری است که برعلاوه اینکه خودر ا سالک در جاده حق وحقیقت میبینند, تصور شان این است که برعلاوه اینکه ماحق هستیم سایر ادیان نیز برباطل نیستند هراندازه که به ما نزدیک اند به همان اندازه از حق و حقیقت بهره مندند و حظی از حقیقت برده اند.این همان (پلورالیزم) دینی یا (کثرت گرایی) دینی است که میتواند بر این تنگناهای فقهی و کلامی دینداران در عرصه دینداری مشکل گشا باشد.البته هدف ما دراین جا گرچه تبین پلورالیزم دینی نیست و لی اقتدارگرایی و پارتیکولاریسم دینی را نیزرا در وجهی از آن که به حذف کامل صاحبان اعتقادات دیگر بیانجامد قبول نداریم .روشی مابین این دو نگرش هدف ماست.روشی مسالمت آمیز و صلح جویانه.در هرصورت گفتگو و تبادل افکاربهترین روش یرای رسیدن به وجوه مشترک برای همبستگی است و اگر حساسیتهاو حرصهای اقتصادی و منفعت طلبیهای اقتدارگرایانه ی سیاسی اجازه دهند، پلورالیزم و پارتیکولاریسم دینی هردو در کنار هم میتوانند حیات پویا داشته باشندو در این صورت است که اقتدار گرایی دینی دیگر یک موضوع نظامی نخواهد بود بلکه دلیلی خواهد بود برای همبستگی یک قوم و صاحبان یک عقیده برای نظم اجتماعی وبهبودبیشتراخلاق،آرامش و معیشتشان و پلورالیزم نیز نقاط اشتراک را خواهد یافت که در جوامع بزرگتر(متشکل از اقوام و ادیان و مذاهب مختلف) همچنان همان نظم برقرار باشد.
بطور خلاصه کثرت گرایان دینی معتقدند همه ادیان راهی به حقیقت دارند و چنین نیست که تنها یک دین خاص ما را به حقیقت برساند. ادیان مختلف، پاسخها و واکنشهای گوناگونی برای رستگاری انسان ارائه می کنند.جان هیگ در سخنرانی ها و نوشته هایش بیش از هر کسی این دیدگاه را طرح و از آن دفاع می کند.
از میان اندیشمندان اسلامی معاصر اندیشمندانی چون( محمد ارکون) و( فضل الرحمان) به پلورالیسم دینی معتقد بودند. در این جا بحث اصلی بالای مشترکات ادیان وحیانی و غیر وحیانی است. که میتوانند کنار هم بنشینند, باهم گفتگو کنند و همدیگر رابا تسامح و تساهل،رهروان راه حقیقت بدانند.
لازم به یاد آوری است که طرف ما در این مقال کسانی اند که نگرش معرفت اندیشانه به دین دارند و دین را متحول و تغذیه شونده از اندیشه های بیرونی میدانند.نگاه معرفت اندیشانه, سوال کردن ,نقد کردن ,شک کردن را عین عبادت میداند و عقلانیت نقش محوری در این نوع دینداری دارد. امادینداری قشری و سطحی که از آن به دینداری مصلحت اندیش نیز تعبیرشده است بسیار جزمی است و از منابع بیرونی دین تغذیه نمی شود وبیشتر به نقل متکی است تا به عقل و اگر عقلانیتی هم در کارباشد تابع وحی است نه مستقل از وحی.
بنابر دلایل فوق ودهها دلیل دیگر که مجال همه نیست دینداری مقلدانه قشری بیشتر به اعمال عبادی بدنی از جمله زوزه نماز,حج.... توجه دارد و ملاک دینداری بیشتر نماز خواندن , روزه گرفتن و حضوردر نماز جماعت است بدون آنکه کوچکترین حضورقلبی درآن متصورباشد. ما نمیخواهیم ارزش مقام و منزلت عبادات بدنی مانند نماز ,روزه ,حج... کم بها جلوه بدهیم و آنهارا بی فایده بداینم. در این جا لازم میدانم که دو نقش اساسی آداب و مناسک را روشن سازم که آداب و مناسک ترجمان احوال باطنی سالک است و نقش دوم آن آغاز گر و محافظ است یعنی صدفی است که گوهر را در درون خود محفوظ میدارد. ولی این نکته را ازیاد نبریم که عبادت بدنی مانند نماز , روزه ذکات ترجمان احوال باطنی و روحی انسان است. یعنی این عبادات باید در خدمت باطن باشند اصلا سرچشمه شعایر و مناسک دینی چیزی نبوده است جز تجلی حق در باطن بنیانگزاردین. چون این تجلی به اظهار نیاز داشت ودر عین حال ظاهر تابع باطن است بنابراین به طور طبیعی برجوارح اثر میگذارد. بقول مولانای بلخ:
این نماز وروزه و حج و زکات هم گواهی دادن است از اعتقاد
اگر آداب و مناسک دینی ترجمان احوال درونی انسان نباشدنامش (عبادت) نیست بلکه( عادت) است،عادتی که از سر تقلید و تکرار استمرار یافته است. تقلیل عبادت به عادت هیچ تحول و اثری در وجود وروان آدمی نخواهد داشت وثانیا سیالیت فکری دراین نوع دینداری جایگاهی ندارد.
دین داری جزمی که بیشتر به دور همان اندیشه هاییکه هیج گاه بدان فهم و شناخت درست ندارد به شدت میچرخد. این نوع دینداری توان نگاه ازازتفاع بلند به سایر ادیان و مکتب های فکری راندارد. هر آن چیزی که با اندیشه های جزمی,نقلی, میراثی اش در مخالفت واقع شود به کفر و الحاد نسبت داده میشود.
یکی از مشکلات عمده واساسی ایکه دینداران معرفت اندیش درهمچو جامعه که اغلب مردم جزمی ا ندیشند مواجه بوده اند. این است که کوچکترین اظهارنظرخلاف دگم و جرمیت موجود جان و آبروی آنها را به خطرمی اندازد. ایمان به خدا در گروه سخنان تکراری و ملال آوری است که قر نها به آن پرداخته شده است.
ازبحث دورنرویم در نگاه جزمی فکر اشتراکات دینی که موجب تفاهم , همزیستی وفهم میان دیندارن شود بسیار کمرنگ و تیره است. دراین میان عرفان که درونمایه ادیان است و هیچ دینی تهی از مکارم اخلاقی و عرفان نیست میتواند کمک نماید تا این اشتراکات مورد بحث وفهم قرارگیرد. تا باشد از دگماتیزم دینی که منجر به بروز چهره پرخاشگر دین شده است جلوگیری نماید.
عرفای ما سه گونه دین داری را در قالب (شریعت),( طریقت) و (حقیقت) تبیین کرده اند.شریعت قشری ترین لایه دین داری است حقیقت عالی ترین مرحله دین دارای و طریقت میان این دوقراردارد.
شریعت پوست مغزآمد حقیقت میان این آن باشد طریقت
ازنظرجان هیگ , ظواهر ادیان بسیار متناقض و متضاد است.این تناقض و تضاد ظاهری ادیان ناشی ازتصورات و ادراکات گوناگون از حقیقت در فرهنگ های مختلف میان دینداران بوده است.
وی معتقداست که ادیان هریک محصول تجربه های اصیل رویاروی انسان با خداوندند و تفاوتهای آنها از جنبهای اعتقادی و عملی ناشی از شرایط و قالبهای فرهنگی ای است که بدان تجربه ها تشخص و تبلور بخشیده است.
معنی دهی به زندگی انسان و دوری از خود محوری و نایل شدن به حقیقت محوری اصیل ترین هدف ادیان بوده است.
بدبختانه نگاه از عینک شریعت و به تعبیر واضح تر قشردین به سوی سایر ادیان چنان جهان بینی دینی ما را تنگ وتاریک ساخته است که به جراز تضاد ,تناقض,اباطیل چیزدیگری از ادیان دیگر حاصل ما نمی شود. نگاه قشری به سایر ادیان نشانگر آنست که حق ماهستیم و سایر ادیان با ورود اسلام به جامعه انسانی کاملامحکوم به منسوخیت هستند و غیراز مسلمانان،پیروان سایر ادیان گمراه , جهنمی و مستحق عذاب الهی اند. این دیدگاه تنها به مسلمانان ختم نمی شود بلکه پیروان سایر ادیان نیز که بینش قشری دارندهمین ادعا را بیان میکنندو حتی در بطن بیشتر ادیان نیزمذاهبی پدید آمده اند که علنا"یکدیگر را محکوم به ابطال میدانندبعنوان نمونه عده ای از اهل سنت که شیعه راشدیدا"میکوبند و وهابیونی که حتی خون شیعه را _که رافضی می خوانندشان_مباح و حلال میدانند.
برخی از مسلمانان ناآگاه چنین فکر میکنند که از میان تقریبا 5ملیارد انسان,تنها مسلمانان هدایت شده و برجاده حقیقت درحرکت اند و 4ملیارد انسان دیگر کافر, جهنمی اند و آتش دوزخ در انتظارشان است. و خداوند منان با کشاندن 4ملیارد انسان به جهنم و عذاب شدید آنها لذت میبرد!!!دراینجاشاید بد نباشد خاطره ای را تعریف کنم:
بایکی از آشنایان و فامیلهای نزدیک بنده که آموزگاری باز نشسته وشخصیست بسیار مومن و نیک سرشت و من واقعا" اورا از لحاظ درستی و رعایت اصول انسانی و شرعی قبول دارم بحث میکردم .بحث برحق بودن انحصاری دین اسلام که ایشان به آن معتقداست پیش آمد،از وی پرسیدم :حال که فقط دین ما برحق است پس انسانهای مومن و بیگناه ادیان دیگر که به بهشت میروند در آنجاچه مقام ومنزلتی خواهند داشت ؟ایشان جواب داد:آنهانیز حق دارند که در بهشت باشند...خواهند بود ،ولی آنجادر خدمت ما مسلمانان هستند!!
این جواب مرا تکان داد خصوصا اینکه ایشان یک شخص عامی و بیسواد نیست بلکه اهل مطالعه و تحقیق هم هست و گاها افکاری روشنگرانه ومترقی نیز از خود بروز میدهد.
چنین طرز تفکری ممکن است در پیروان هر دین و مذهبی بروز نماید به این سخن جان هیگ که خطاب به به پیروان مسیحیت ابراز شده نیز توجه کنید:( پس نگوئیم که مسیح خداست و فقط به‌وسیله او میتوان به بهشت رسید! چرا که اگر قرار باشد تنها گروه مسیحیان به بهشت بروند، پس عمل خیر بقیه چه میشود؟)
میبینیم که تکبر دینی سخت آفت زا است و ریشه ی محکم وسختی در کشتزار دیانت اکثریت قریب باتفاق انسانها دوانده است.این نوع از خود شیفتگی بجزایجاد تقابل و تخاصم که درشرایط کنونی به ضررمسلمانان است هیچ منفعتی نخواهد داشت.اینکه ما پیروان دین خود را به حق بدانیم و دیگران را باطل باعث میشود که نوعی غرورنزدما بروزکندوهمانگونه که گفته اند تکبرو غرورازآفات معرفت الله است.
برخلاف بینش قشری وشریعت مدارانه،دیدگاه طریقت مدارانه و حقیقتی از این نوع آفات مبرا است. حقایق میتوانند کنار هم نشسته و با هم تفاهم کنندوتنها هویت های قشری و شریعتی هستندکه سر از خصومت و بنیادگرایی بلند میکنند و بر سر یک دگر میکوبند.یکی از گوهر ها ی عزیزدین که در تمام ادیان وجود داردو میتواند بمثابه یک آفت کش عمل کند عرفان است.بانگرش عرفانی میتوانیم در کنار هم قرارگیریم و یکدیگرراخوب بفهمیم.قصد بنده از این نوشتارشناخت واقعی ادیان است زیرا سینمای اسلامی که هدف من رسیدن به تعریفی از آن است میتواند چکیده ای کامل از سینمای دینی باشد مگر نه اینکه اسلام آخرین دین آسمانی است ؟مگر نه اینکه تعالیم همه ادیان در این دین جمع شده و به ارتقای نهایی رسیده است؟.هیج دینی چه وحیانی وچه غیروحیانی به ظلم , تعدی , بیعدالتی , عدم رعایت سلوک اخلافی ,تجاوز به ناموس،قتل نفس ونسل کشی فتوا نداده است.بنابرهمین اصول اخلاقی و انسانی میتوانیم ادعاکنیم که حقیقت ادیان یکیست ولی ظهور و تجلی شان در فرهنگ هاو قالب های گوناگون سبب اختلاف درنگرش ما به حقیقت شده است.جان هیگ برای تبیین و شناخت حقیقت از دو اصطلاح معروف کانت یعنی( نومن) و (فنومن) به معنای «بود» و «نمود» استفاده کرده و چنین بیان میدارد:
بود چيزي است كه ما به آن علم نداریم ولي بلافاصله پس از اينكه آن چيز یا شی متعلق به معرفت ماگرديد و ما به آن علم پيدا كرديم تبديل به« نمود» میشود. در واقع هرچيزي كه ما به آن علم نداريم« بود» است ولی زمانیکه آن شی مورد معرفت و شناخت ما قرارگرفت تبدیل به «نمود» میگردد.اصطلاح «بود» میرساند که شیء فی نفسه بدون واسطه و برهنه قابل شناخت نیست. انسان فقط از طریق تعامل میان آن و جهان انفسی اش میتواند به درکی ازحقیقت نایل آید. دقیقا جان هیگ نظریه کثرت گرایانه خود را برپایه همین تعریف بیان میکند.وی میگوید:
اگر ما به جای آن حقیقت و یا امر متعالی «بود» خدا را قراردهیم این حقیقت چنانچه هست وجود دارد یعنی برای هیچ کسی شناخته شده نیست بلکه این حقیقت به وسایط از جمله فرهنگ , زبان, اقتصاد, سیاست مورد معرفت و شناخت ماقرار میگیرد.بود يا شيء في نفسه آن است كه هيچ كسي نميتواند آنرا برهنه و بدون واسطه بشناسد و آدمي فقط از طريق تعامل ميان آن و جهان انفسي اش ميتواند به دركي از حقیقتنائل شود.
اشکال مختلف معجزات پیامبران در هر دوره دلیلی بر این مدعی است. چراکه هریک از معجزات پیامبران در هر دوره از تاریخ با توجه به شرایط آن دوره و علوم رایج در آن دوره متفاوت بوده است.اگر از بحث اصلی دورنرویم کثرت گرایی دینی میتواندبرای تفاهم میان ادیان راهگشای موثری باشد ودین داران بجای تقابل و نکوهش یکدیگر میتوانند با نگرش کثرت گرایانه زمینه ی خوب تفاهم را بوجود بیاورند.وقتی ما به فلسفه و ریشه ی پرستش در ادیان نگاه میکنم یک ریشه ی مشترک بسیار قوی در میان تمام ادیان میبینیم وآن توسل به یک حقیقت پنهان و یک امرمقدس متعالی است.ما مسلمانها از طریق عرفان مترقی اسلامی- که در این بلبشوی فرقه گراییها،صوفی نمائیهای منحرفانه،عرفانهای دروغین لذت محوری همچون (اوشو)،ديدگاه‌هاي شبه عرفاني همچون دیدگاههای(دون‌خوآن ماتئوس) درآثارناوالیستی و شمن باورانه ی (کارلوس كاستاندا) و مکاتبی شیطانی چون (تئو سوفیسم) و (فراماسونریسم) که اولی پایه گذار نازیسم و دومی زمینه ساز صهیونیسم معاصر بوده، ناشناخته مانده است و توجه چندانی بدان نمیشود-میتوانیم رابطه خوبی بامذاهب متعدد اسلامی وهمچنین سایر ادیان برقرار نمایم و توسط عرفان خود با عرفان مذاهب وادیان دیگر آشنایی پیدا کنیم.برای ورود به بحث فلسفه عرفان باید از دو منظر وارد شویم؛ اول یك بحث ماهوی به این معنا كه ماهیت عرفان چیست، بدون نگرش به هیچ كدام از ادیان( گرچه عرفان را به هیچ وجه نمی توان از ادیان جدا كرد) و بعد از منظر تاریخی، بدین صورت كه تحقیق کنیم وببینیم سیر عرفان خصوصاً در عالم اسلام به چه نحو بوده است؛ چراكه به هر حال ما از طریق عرفان اسلامی است كه با عرفان ادیان دیگر آشنا می شویم و این مقدمه ی هر گونه بحث عرفانی است. البته نباید این پیش فرض باشد كه فقط از منظر عرفان اسلامی وارد بحث می شویم؛ ولی عملاً اگر بحث و گفت وگو بین اقوام و ملل پیش بیاید، تنها جایی كه می شود این گفت وگو را بسادگی انجام داد، همان عرفان است؛ یعنی چندان عبث و بیهوده نیست اگر بگوییم ما بسادگی می توانیم از اصطلاحات عرفان اسلامی برای فهم عرفان ادیان دیگر بهره ببریم و این فقط در حوزه عرفان میسر است، وگرنه در حوزه فلسفه، كلام و فقه به هیچ وجه به این سادگی میسرنیست. عرفان، بحث ادیان است، یعنی در حقیقت لب و حقیقت پنهانی تمامی ادیان(فارغ از فرهنگ و زبان و نژادپیروان ادیان) است. در یك تقسیم بندی بسیار ساده، بخصوص درباره ادیان ابراهیمی می توان گفت كه ادیان دو شأن و جنبه دارند: یك جنبه آن است كه ناظر بر احكام شریعت است یعنی اوامر و نواهی شرعی كه این جنبه ظاهری آنهاست، یعنی این كه شخص در عالم زندگی می كند و بنابراین قوانین و دستوراتی را كه دلالت های دینی هم دارند، باید انجام دهد. شرع، ظاهرترین و صوری ترین جزء ادیان است، یعنی ما معمولاً وقتی به ادیان نگاه می كنیم، اولین چیزی كه می بینیم جنبه شریعت آنهاست؛ به همین دلیل هم هست كه در تاریخ ادیان عده زیادی معمولاً دین را به شریعت تقلیل داده اند، یعنی تصورشان این بوده كه مثلاً دین اسلام چیزی نیست جز احكام فقهی در عالم اسلام، در حالی كه این، آن جنبه ظاهری و صوری دین است. در مقابل این شریعت، یك جنبه باطنی و نهفته ای به نام طریقت هم وجود دارد. تعابیر شریعت و طریقت را در عالم اسلام و در متون عرفانی اسلامی می بینید و یكی از اصطلاحات كلیدی عرفان اسلامی است؛ یعنی عرفا وقتی می خواهند بگویند كه تفاوت فكری ما با علما و متكلمان چیست، معمولاً بحث را از اینجا شروع می كنند كه ما در ادیان یك رشته شریعتی و یك رشته طریقتی داریم كه طریقت جنبه معنا و باطن است. به گفته عرفا نسبت شریعت و طریقت مثل نسبت جسد و روح یا تن و جان است و همان طور كه جان برای تجلی و ظهورش نیاز به تن دارد، طریقت هم برای ظهورش نیاز به شریعت دارد و همان گونه كه تن بدون روح لاشه ای است بی خاصیت؛ از نظر آنها شریعت هم بدون طریقت احكامی بدون مقصود و معنا و فایده است. در این تقسیم بندی دو حیثیت برای دین قائل شده اند؛ اگر در ادیان ابراهیمی بنگریم، این شریعت و طریقت را با تفاوت و تأكید می بینیم. برای مثال دردین یهود شریعت غلبه دارد و به همین دلیل است كه این دین بیشتر ناظر بر احكام شرعی است و نحوه ظاهربینی در آن وجود دارد و به همین دلیل خدای یهود فقط خدایی شارع است و قانونمند و قانونگذارکه بسیار نیز در اجرای قوانین مصوبش قاطع و بدون گذشت است.به همین سبب است که كسی به خدای یهود عشق نمی ورزد؛ یهوه حتی آن چنان خدای غضبناك و خشمناكی است كه اجازه نمی دهد كسی آن طور كه در مسیحیت می گویند: «ای پدر من، كه در آسمان ها هستی. » راجع به او صحبت كند. طبیعی است كه این دین جنبه طریقتی هم باید داشته باشد، یعنی نمی تواند خالی از طریقت باشد؛ چرا كه مثل این است كه خالی از روح باشد، منتهی این جنبه مغلوب شریعت است. این است كه از معنویت و عرفان در دین یهود به زحمت می توان بحث كرد.
در دین یهود، آیین (قبالایاکابالا) یكی از شاخص ترین عناوینی است كه به عرفان یهود داده شده است. البته طریقه های دیگری هم هست. ولی وقتی در ادیان ابراهیمی به سنت مسیحی می رسیم، می بینیم جنبه طریقت بر جنبه شریعت غالب است. لذا می بینیم كه بنابر عهد جدید مسیح می گوید: من شریعت تازه ای نیاورده ام و دستورات من در عشق منحصر است، عشق به خدا و عشق به مخلوق و احكام دینی. مسیحیت هم دائماً حول همین عشق دور می زند و به همین دلیل هم هست كه مسیحیان مدتی پس از( پولس ) به همان شریعت یهود هم بی اعتنا شدند. ولی به هر حال در مسیحیت-بر عکس یهودیت- جنبه طریقتی غلبه دارد. در اسلام این دو جنبه در تعاملند، یعنی آئین پیامبر(ص) یك وجه طریقتی و یك وجه شریعتی دارد و هیچ كدام بر دیگری غلبه ندارد، اگر خصوصی تربنگریم و به احوال پیامبر اسلام(ص)رجوع کنیم، حالات بسیار برجسته عرفانی هم دارند، نمونه آن هم معراج ایشان است كه الگوی سلوك در عرفان تلقی می شود و عارفان این را نمونه كامل و اعلای سلوك الی الله می دانند.
در بحث عرفان و مقامات آن میتوان به ظرافتی ویژه رسید .ظرافتی کاملا قابل ادراک که مثبت بودن دین را از نقطه نظر آرامبخشی و لذت بخشی بر ما اثبات مینماید.انسان بهر سوی که قدم بر میدارد در پی آرامش و راحتیست .گاه این راحتی و آرامش را در گناه و تجاوز به حقوق جانداران دیگر میابد و گاه بطریقی صحیح و در دیانت و رعایت اصول درست دینی واحکام الهی.این خصوصیت آدمی در (فیلم دیدن )هم مصداق دارد یعنی یک فیلم میتواند بهر طریقی برای بیننده لذتبخش جلوه کند .چه از طریق نشان دادن گناه و فسق و فجور و شریک کردن او در انجام گناه با مشاهده ی آن وچه از طریق نمایش آنچه که فطرت پاکش میطلبد .
فاکتور های جذابیت
رسیدن به احساس لذت وسر خوشی یگانه عاملیست که فرد را به دیدن یک فیلم(از هرنوع یاژانری) تشویق میکند.لذت گاهی اوقات نام کلی( سرگرم شدن) را بخودمیگیردوبرخی مواقع هویت ها و تعاریف مختلف وقابل فهم و کاملتری مانند(هیجان دیدن درگیری خارج ازازمیدان کارزار)،(تجربه ترس ووحشت درمکانی امن وبدورازعامل خطر)،(مشاهده والتذاذازیباییهاوجذابیتهای بصری مختلف بدون متحمل گشتن زحمات،خطرات وهزینه ی جابجایی )،(میل به دیدن وشنیدن شوخی وشیطنت بدون لطمه خوردن از مضرات آن)یا(آموختن دانشها وکشف کردن ناشناخنه ها)پیدا میکند که اینهاهم بنوبه خود میتوانند باعث تحریک و سپس ارضای انتزاعی احساسات وامیال مطبوعی شوند.احساسات وامیالی همچون (زیبایی خواهی)،(میل جنسی)،(عدالت خواهی ومیل به انتقام از ظالمین و اشرار)،(راحت طلبی)،(هیجان طلبی)،(شوخ طبعی و اشتیاق به مطایبه)وشایدهم گاهاامیالی بیمارگونه نظیر(دیگرآزاری)،(خودآزاری)ویا امیالی سرکوب شده مانند (تمایل به داشتن ثروت،برتری،جذابیت،قدرت واحترام و....).بهرحال لذت، طیف گسترده‌ای از حالات ذهنی است که انسانها بعنوان چیزی مثبت، خوشی‌آور، یا باارزش تجربه میکنند. لذت شامل حالات ذهنی مشخص‌وکلی و قابل طبقه بندی تری همچون شادی، تفنن، خوشی، خلسه، و رضامندی میباشد. علم روانشناسی، لذت را بعنوان یک ساز و کار بازخورد (مکانیسم فیدبک) مثبت توصیف میکند که موجودات زنده را در آینده به باز آفرینی شرایطی که لذتبخش یافته‌اند ترغیب میکند. بر اساس این نظریه، به همین ترتیب موجودات زنده برای اجتناب از شرایطی که در گذشته موجب رنج شده نیز انگیخته میشوند.تجربهٔ لذت، تجربه‌ای ذهنی است و افراد مختلف، انواع و مقادیر متفاوتی از لذت را در شرایط یکسان تجربه خواهند کرد. بسیاری از تجربه‌های لذتبخش با ارضای محرکه‌های زیستی اساسی، همچون خوردن، ورزش یا رابطهٔ جنسی در ارتباط هستند. دیگر تجربه‌های لذتبخش با تجارب اجتماعی و محرکه‌های اجتماعی همچون تجربهٔ احساس فخر، سرشناسی، و خدمت در ارتباط هستند. تقدیر از بابت آثار و فعالیت‌های فرهنگی همچون هنر و ادبیات اغلب لذتبخش هستند.در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های قابل‌توجهی در شناخت مکانیسم‌های مغز که زمینه‌ساز لذت هستند، صورت گرفته است. یکی از اکتشافات کلیدی توسط (کنت بریج) انجام شد که نشان داد لذت تجربه ای یگانه نیست. بلکه، لذت از چندین فرایند مغزی شامل علاقه، تمایل، و فراگیری تشکیل شده است که توسط شبکه‌های مغزی مجزا، هرچند همپوشان، پشتیبانی میشوند. بطور خاص این پژوهش با بهره گیری از واکنشهای عینی لذت‌محور در انسانها و دیگر حیوانات صورت گرفته است، مثلاً بررسی حالات چهرهٔ مربوط به 'علاقه' و 'عدم علاقه' به ذوقیات همسان میان انسان و بسیاری از دیگر پستانداران.درکل ارضای انتزاعی یاملموس تمامی امیالی که برشمردم انسان را به یک چیز واحد میرساند:رضامندی وآرامش.وباید دانست که آرامش حالتیست که بعد از هر کنش یاواکنش لذت بخش وموفقیت آمیزی به آدمی دست میدهد.بی شک آرامش همیشه الزاما نتیجه استراحت،سکون، رکود وبی حرکت بودن نیست بلکه همانگونه که همه ما تجربه اش را داریم حتی بعد از یک ورزش هیجان انگیز و پرمخاطره یایک فعالیت سخت و پرزحمت ولی باب میل وخوشایندنیز به انسان آرامش دست میدهدیاحتی آرامش میتواند پس از یک نبرد ناخواسته وتحمیلی ولی بانتیجه ای خوب و پیروزمندانه به آدمی دست دهد.در سطور پیشین از( مکانیسم فیدبک )یادشد و لازم میبینم در باره ماهیت این مکانیسم مثالهایی بزنم تا درموردچگونگی کارکرد آن در فرایند لذت بخشی ذهنی آگاهی کاملتری پیداکنیم:
(فیدبک) به عبارتی به مفهوم بازگرداندن بخشی از خروجی یک سیستم و ترکیب آن با ورودی به منظور کنترل خروجی میباشد.کلمه فیدبک یا بازخوران به معنی روشی برای کنترل سیستم، بوسیله وارد کردن مجدد نتایج عملکرد گذشته به داخل سیستم است. استفاده از فیدبک در ماشین بخار به قرن نوزدهم میلادی برمی گردد و بکارگیری فیدبک در سیستم‌های حرارتی و برودتی با نصب ترموستات، امروزه بسیار متداول است. همچنین در بدن انسان، فیدبک نقش عمده ای در تنظیم دما و کنترل ترشح داخلی غدد ایفا می کند. از آنجائی که بدن انسان یک سیستم هموستاز (خود پایدار) بوده ، فیدبک مثبت موجب ناپایداری بیشتر این سیستم و در نتیجه بروز مرگ و فروپاشی سیستم میگردد امّا فرایند فیدبک منفی در سیستم از اطلاعات برای کنترل تغییر رخ داده شده استفاده می کند و مانند کنترل دمای بدن، منجر به حفظ وضعیت تعادل میشود. اکوسیستم‌های مالی، نهادهای سیاسی، رسانه‌ها، اقتصاد به معنای عام، تغییرات اجتماعی و … نیز از این قاعده مستثنی نیستند. افزایش(کاهش) در یک متغیر، بعد از یک تأخیر باعث افزایش(کاهش) همان متغیر می شود. به عنوان مثال به سپرده های بانکی سود بانکی تعلق می گیرد که به افزایش میزان سپرده بانکی منجر می شود، و این امربه نوبه خود به افزایش سود بانکی می انجامد و دور مزبور به طور متناوب تکرار میشود و اصطلاحاً روی مدار فیدبک مثبت می افتد.تصورمیکنم بااین تعریف کلی اکنون میتوانیم بهتر به ماهیت لذت واهمیت آن در زندگیمان واقف شویم.حال مجددا رجوعی دارم به مبحث دین ویک سوال ازشما:
آیا کسی میتواند بگوید که دین به فرد مومن و متدینی که روزگارش با رعایت واجرای داو طلبانه و خودجوش قوانین دینی و مطالعه و اجرای آموزه های آن میگذرد رضامندی وآرامش نمیبخشد ویابرعکس اورا دچار سرگشتگی و اغتشاش ذهنی میسازد؟لازم است مجددا از شما تمنا کنم که حقیقت آموزه های اصیل ودستمالی نشده دین وکنکاش درزندگی انسانهای (دین مدار) و نه (دین باز) را در جواب دادن به این پرسش مد نظر قرار دهید نه حوادث و فجایع تاریخی که به نام دین از سمت دشمنان دین واقع شده است .من دراینجا به جمله ای ضددین که خوشبختانه حالا میتوانددر جهت تایید تاثیر آرام بخش تدین برذهن بشر همچون مهرتاییدی باشد استناد میکنم.شاید شما هم این جمله را شنیده باشید:(دین افیون توده هاست)
لازم است بگویم این جمله خیلی پیشتر از این و در زمانی ایراد شد که قدرتهای استعمار گرهنوز بفکرشان نرسیده بود از دین به حالتی تهاجمی وبر ضدخود دین استفاده کنندو وگروهها وسازمانهای پیکارجوی مختلف ظاهرا اسلام گرا عمدتا در منطقه خاورمیانه باپشتیبانی ابرقدرتها برای جلوگیری از صدور انقلاب اسلامی ایران به سایر کشورها و بنام اسلام شروع به زدن تیشه به ریشه این دین نپرداخته بودند.
درزمان ایراد این جمله قصد دشمنان دیانت این بود که دین رافاقداصالت و به مثابه ماده ای تخدیر کننده،فراموشی دهنده و آرام بخش توصیف نمایند واین خاصیت را ابزاری میدانستند دردست زورمندان برای حاکمیت برضعفا و ستمدیدگان .جمله فوق الذکراززبان یکی ازمغز های متفکر جنبش الحادی مارکسیست ایراد شده وقاعدتانمیتواند بدون تفکر,ومطالعه گفته شده باشد. این که دین آرامبخش است یک حقیقت مسلم میباشد ولی افیون نامیدن آن فقط و فقط از آن روی بوده است که از نظر معماران تفکر مارکسیسم دین و دیانت یگانه رقیب جدی و خطرناک ایدیولوژی نوین آنها محسوب میشده و مقاصد ذاتا مترقی،درست وآزمایش شده دین با اهداف ظاهرا جدید،خام و آوانگاردمارکسیسم تضاد ماهوی داشته است ودرحقیقت جمله یاد شده نوعی افتراست که از سوی تیوریسین یک مرام و جهانبینی مترلزل وتست نشده و ناموفق از سر حسادت و غبطه به یک جهانبینی محکم و پرطرفدار نسبت داده شده است. این نکته را نیز باید مد نظر داشته باشیم که نظریه مارکس صرفا به این دلیل شکل گرفت که درطول تاریخ بشر یت ماقبل زمان حیات مارکس همواره توسط حکام و سیاست مداران و یاراهبان،روحانیون وکشیشان پوپولیست فرصت طلب از دین استفاده ابزاری- درراستای دستیابی به هژمونی مورد نظرشان -می شده وهمین باعث میگردیده که اصالت و حقانیت ذاتی دین زیر سوال برود.مارکس معتقد بود که دین، ایده آلهای اخلاقی را از ما بیگانه می کند و سرمایه داری کار مولّد ما را از ما بیگانه می کند(و قابل فروش می سازد) مارکس می گوید «پریشانی دینی هم جلوه ای از پریشانی واقعی (اقتصادی) است و هم اعتراض برضد پریشانی واقعی. از بین بردن دین به عنوان خرسندی خیالی مردم برای نیل به خرسندی واقعی ضرورت دارد» افیون ماده مخدری است که درد را تسکین میدهد و در عین حال توهم ایجاد می کند دین از نظر مارکس با توهم جهان فوق طبیعی که در آن غصه ها از بین می رود، همین کار را می کند و دردها را تسکین می دهد. دین نگاه انسانها را از بی عدالتیهای مادی می گیرد و به سمت خدا می دوزد. از نظر مارکس «اصول اجتماعی مسیحیت، بزدلی، حقارت نفس، پستی، تسلیم و افسردگی را تبلیغ می کنند... چیزی که این اصول برای طبقه ستمدیده دارد، این است که آنها آرزو می کنند که طبقه حاکم خیّر و بخشنده باشند» از نظر مارکس، لازم نیست علیه دین مبارزه ای جنون آور راه بیاندازیم. زیرا آنقدر مهم نیست. دین علامت مرض است و نه خود مرض.مارکس دین را توهم محض میداندکه پیامدهای مسلماً بدی به دنبال دارد.این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که نوک تیز پیکان مخالفت او با دین بسمت مسیحیت نشانه رفته بود و تمامی انتقادات خود راتنها نسبت به تعالیم مسیحیت (ونه دینی دیگر)نشان میداد.مسلم است که مارکس معرفتی نسبت به دین اسلام نداشته است چون اگر میداشت بسیاری از ایراداتی را که به دین مسیحیت وارد دانسته بود نمیتوانست به اسلام نیز وارد بداند.فلسفه ی جهاد و پیکار با ظالمین و اینکه مستضعفین وارثان زمین میباشندنقطه ی مقابل آن قسمت از تعالیم مسیح است که میگوید: (هر که بر گونه راست تو سیلی زد، گونه چپ را نیز هدیه کن) و( هر که عبای خود را خواست قبای خود را نیز بدو واگذار) و (مال قیصر را به قیصر بدهید).از نظر مارکس هدف دین(یا به عبارتی درست تر :مسیحیت) تامین بهانه هایی برای حفظ امور جامعه به گونه ای است که ستمگران دوست دارند. شکلی که دین به خود می گیرد، به شدت وابسته به شکل حیات اجتماعی است که توسط نیروهای مادی حاکم بر آن تعیین می شود. او احتمالا از ضعف پدرش دربرابر مسیحیت و روحیه سرسخت مسیحی دولت پروس خشمگین بود.کارل مارکس دومین فرزند از هشت فرزند خانواده بود. پدرش وکیلی یهودی بود. شهر ترایر محل زندگی مارکس، تحت تسلط دولت پروس قرار داشت که عمدتا توسط خانواده های اشراف مسیحی اداره می شد. پدربزرگهای پدری و مادری مارکس هردو خاخام بودند ولی پدرش به دلیل قوانین ضد یهودی حاکم، کمی قبل از تولد مارکس اجبارا" مسیحی شد.مارکسدلیل تنفرش از خدایان را این می داند که «خودآگاهی انسان را به صورت عالی ترین امر الوهیت به رسمیت نمی شناسند». متکلمان مسیحی همه خصوصیات شخصی ایده آل انسانی را مطرح می کنند و آنها را از صاحبان اصلی انسانی شان می گیرند و به آسمان نسبت می دهند. لذا کلام مسیحی و فلسفه هگل به خاطر اینکه آگاهی ما را بیگانه می کنند، مجرم اند.دلیل اینهمه مخالفت و عداوت نظریه پرداز مارکسیسم بادین این بود که وی شناخت درست و کاملی از حقیقت وجودی دین نداشته و تنها به تاثیرات سیاسی آن بر جامعه آن دوران کشور پروس و اعصار پیشین اروپاتوجه داشته است ومنجمله سابقه ذهنی قرون وسطی و حاکمیت کلیسا بر جامعه اروپا رادر پس زمینه چشم اندازخود داشته است.پس بااین تفاصیل میتوان گفت:بااینکه دکترین مغرضانه مخدر بودن دین نظریه ای ازسرعداوت وکینه و نشات گرفته ازدشمنی حاصل از مظالم و کجرویهای سواستفاده کنندگان از احکام دین عیسی مسیح(ع) بوده است ولی نشان میدهد که آرامش دهندگی،تسکین آلام روحی و روانی،خرسندسازی ولذت بخش بودن دین مداری را حتی دشمنان دین هم باالفاظی غیرمنصفانه،خارج از نزاکت و با کلماتی که نشان دهنده دشمنیشان است اعتراف نموده اندواین دشمنی از آن روی بوده که ادیان الهی بدلیل انشای وحیانی که باعث بی تناقض بودن واستحکام گزاره ها و وحدت بیانی درونیشان شده است تنها مسالکی هستند که نمیشود آنهارا باروشهای دیالکتیک در مسالک طراحی شده توسط متفکرین مادیگرا مستحیل کرده و بندریج کم جان و نابود نمود.
جذابیت در سینمای دینی
بااین تفاصیل و توضیحات میشودبطورواضح اطمینان حاصل نمود که مضامین دینی میتوانند گیرایی و کشش و جدابیت لازم را برای جذب بیننده و مخاطب داشته باشند کمااینکه درسالیان اخیر اکثرفیلمها و سریالهایی که درباره ائمه و پیامبران در کشورمان ساخته شدند حایز بیشترین تعدادتماشاگر بوده اند(نمونه هایی نظیرامام علی، یوسف پیامبر،تنهاترین سردار ،مختارنامه و...)بارجوع به سینمای هالیوود نیز میتوان سراغ از آثار بسیاری گرفت که زندگی پیامبران وقدیسین را دستمایه خود قرار دادند ودرگیشه نیز موفق بودند(ده فرمان،السید،محمد رسول الله،بنهور،عیسی بن مریم،ژاندارک،مصایب مسیح و...).فی الواقع کمتر اثر سینمایی یا تلویزیونی را سراغ داریم که با محوریت زندگانی مقدسین و پیشوایان دینی ساخته شده ولی از لحاظ فروش یا جذب مخاطب موفق نبوده باشد.شاید بسیاری از شما بیادداشته باشید که در همین صدا و سیمای خودمان هروقت که فیلمی با موضوعی روحانی و معنوی پخش شده بااستقبال شدید مردم روبرو گشته است .آنانی که دردهه سوم و چهارم زندگیشان هستند حنما فیلم "آهنگ برنادت را بیاددارند.فیلمی که فضای مذهبیش با فرهنگ دینی مردم ما تا حدودی فاصله داشت ولی بااین وجودتوانست توفیق عظیمی در میان بینندگان ایرانی کسب نماید.درسالهای اخیر وحتی اکنون نیز نمونه هائی را میتوان مثال آورد.سریال (کلید اسرار)وهمچنین سریال(قطره ای عبرت) که هردو از محصولات نازل وبدساخت تلویزیونی کشور ترکیه میباشند برغم ساختار شدیدا"ضعیف مخاطبان بسیاری را جذب کرده اند فقط بدین خاطر که به موضوع مکافات عمل وحتمی بودن جزای اعمال بد میپردازند.میتوان بجرات گفت که بطور کلی همه سریالها و فیلمهای سینمایی دینی بلا استثنا از اسقبال تماشاگران برخوردار بوده وهستند.نمونه هایی مانند مردان آنجلس،یوسف پیامبر،مریم مقدس،امام علی(ع)،تنهاترین سردار و....نمونه های دیگری هستند که به گواه آمار رسمی از بیشترین بینندگان برخوردار بوده اند. فطرت نیک،خداجوی و پاک بشر فارغ ازتفاوتهای نژادی،زبانی،فرهنگی وبیگانگیهای ناشی شده از مرز بندیهای جغرافیایی دارای یک همگونی و وحدت ذاتیست.
بندرت یکی ازسازه های سینمایی که فعلا عنوان سینمای دینی را برخوددارد از استقبال مردم بی نصیب بوده ولی ما در این مقاله قصد نداریم فقط ازسینمایی که تاکنون بعنوان سینمای دینی شناخته شده و عموماسینمای( بیوگرافی مقدسین)یاسینمای ( درباره دین) است تجلیل نماییم بلکه میخواهیم ضمن آنکه سینمای مزبوررا حایز ارزش میدانیم به نوعی دیگر وواقعی تر از سینمای دینی بیندیشینم .سینمایی کاملا برگرفته از ارزشهای دینی.به عبارت بهتر سینمایی که فقط پوسته اش دینی نباشد بلکه تاثیرش دینی باشد.سینمایی با پوسته هایی از مضمونهای مختلف ولی بن اندیشه ای که تزریق کننده آموزه های دینی به زیرین ترین لایه های روح و روان مخاطب باشد.
این گونه ساختار سازی بسی سهل و ممتنع است.میشود از تعدادی اثر سینمایی نام برد که میتوانند دررده (سینمای دینی)جای بگیرند ولی در آنها بهیچوجه از سخنوری درباره دین و ایمان وزندگانی پیامبران و مقدسین یا نمایش عبادات و رسومات مذهبی خبری نیست .فیلمهایی که بیننده پس از برخاستن از روی صندلی سینما یا پای تلویزیون در خود احساس سبکبالی و تزکیه نفس کرده باشد .بعقیده من درآینده این نوع سینما رادرصورت تمرکز بیشتر برروی درونمایه و بن اندیشه میشود (سینمای دینی) نامید.درجمله ای کاملتر و تعریفی شایسته تر میتوان گفت آن سینمایی دینی است که تاثیری شبیه به تاثیر عبادت وانجام و بجای آوردن اعمال وفرایض دینی داشته باشد.دراین تعریف کلی الزام شناخت (تاثیر)مورد نظر در بشدت احساس میگردد و در حقیقت وظیفه اصلی ما یی که اکنون داریم پی شناخت ماهیت سینمای دینی درست و واقعی میگردیم این است که ماهیت آن تاثیری را که گفتیم درک کرده و بفهمیم.
چکیده و موخره:
ماهیت سینمای دینی با اصل دین یکیست
حاشیه روی همیشه مانعی بزرگ برای در مسیر درست وراستین ماندن یک فعالیت بوده است که بایدخودرااز آن دور نگاه داشت.ابتدامیبایست غرض از اشتیاقمان برای بوجودآوردن سینمای دینی را بفهمیم .آیامیخواهیم گنده گویی وابرازفضل کنیم یا نه... قصدمان شریک شدن در پروسه هدایت الهیست؟همان چیزی که (پیامبر گونه بودن) نامش نهاده اند.هر هنرمند یک پیام آور و پیام بر است .چگونگی آن بستگی به نوع و ماهیت پیام دارد.الهی یا شیطانی بودنش.ساده تر از این نمیشود هدف سینمای دینی را توضیح داد.دین هدایتگر بشر است در مسیر تعالیم الهی و سینمای دینی نیز همچنین.دقیقا و بی تردید چنین است و هیچکس بخود اجازه نخواهدداد چنین سینمایی را رد کند مگر آنکه در تفکرش انحراف جدی وجودداشته باشد.
پیامبرانی که به رسالت مبعوث شدند انسانها را به درستکاری و پرهیز ازدروغ وریاونفاق و آزارندادن خلق الله وشکر گذاری نعمات خداوندتشویق کردند.دین الفبایی بسیار ساده و خوانا دارد.گذشت زمان و حوادث تاریخی وسیاسی بوده که دین را به پیچیدگی کنونی رسانده است.سینماگر دینی باید رجوع داشته باشد به اصل دین و درگام نخست تاریخ دینها و مذاهب مختلف و پیچیدگیهایشان را که هزارتویی سردرگم کننده فراهم نموده اند موقتا فراموش کندتا دین را پاکیزه تر بفهمد و بهتر به مخاطبش بفهماند.البته سینماگر دینی باید خود نیز ( مومن ) و (پیامبرگونه ) باشد.دراین عرصه افراد ی که به (باورشخصی مطلق و فارغ از تردید) نرسیده اند به جایی که باید،نخواهندرسید.اگر سینماگری بدون داشتن بن اندیشه دینی سعی کنداثردینی بسازد نتیجه ای مطلوب نخواهدگرفت وحتی حاصل تلاشش ممکن است تاثیری ضددین برجای نهد.دراین برهه حساس از تاریخ بشر که متاسفانه ابرقدرتهای شیطانی سعی در از بین بردن دین دارند تا بهتر بتوانندبه اهداف پلید سلطه جویانه خود برسندشکل مبارزه تغییری اساسی کرده است .آنان پس از دورانی بسیار طولانی و پر مجادله که به سعی در جهت نفی حقانیت و اصالت دین گذشت،اکنون به این نتیجه رسیده اند که دین را میبایست توسط خود دین نابود نمودو امت اسلام را میتوان بنوعی به نابود کردن اسلام واداشت.قرنهای متمادی قدرتهای شیطانی غالب براین کره خاکی توسط فرقه های ضددین سعی کردند با ارائه جذابیتهایی کاذب جای دین اسلام را در قلوب مردم بگیرند ولی توفیقی حاصل ننمودند زیرابدلیل اینکه اسلام همواره از خاصیت و قابلیت به روز شدن برخوردار بوده است،توانسته به نیاز های نسلهای مختلف جوابگو باشد و هیچگاه جای خودرا به فرقه ها و مذاهب من در آوردی نوظهور نداده است.ولی در دهه اخیر و دهه پیشین آن روش نوینی باب شده است و آن روش (تنفرزایی )نام دارد.به هرگروه خشن و افراطی ظاهرا" اسلام گرایی نگاه کنیددر میابید که بجز پوسته ای نازک که با نام اسلام بر پیکره ی آن کشیده شده ،از نقطه نظر اعمال و سیاستها و نوع برخورداصلا"سنخیتی با احکام شریعت اسلام ندارند و اگر فراموش کنیم که چه نامی بر خود نهاده اند نه تنها هیچ تفاوت ماهوی با قاچاقچیان خشن و خونریز کوکایین در آمریکای لاتین ندارند بلکه بمراتب از آنان وحشی تر هستند.
اینان ماموریتی پنهان درراستای نابودی دین اسلام را بر عهده دارندوالبته خودشان به چنین ماموریتی واقف نیستند و حتی برعکس خودرا احیا کننده دین نیز میدانند. روش مقابله و مبارزه با این گروههای افراطی باید زیر بنائی تر از یک روش فیزیکی و رزمی باشد زیرا که نبرد فیزیکی موقتا" نها را از میدان به در میکندومسلما چند صباحی بعد بانامی دیگر ولباسی دیگر در محدوده جغرافیایی جدیدی ظهور خواهند کرد.نبرد اصلی میبایست یک نبردآگاهی بخش روشنگرانه ی سریع و شفاف باشد.نبردی که رزمندگانش هنرمندان هستند .در این زمینه آموزش مستقیم راه به جایی نمیبرد .پروسه ای پیچیده موجب چنین فاجعه فرهنگی ای شده و انحرافات را به دل دیانت و ایمان انداخته است .راهکار مقابله با این انحراف نیز پیچیده و ظریف است وبسیار نیز مشکل زیرا که محتاج هنرمندانی آگاه،مومن،معتقد،ریزبین،باهوش وروشنفکر است.
هراثرهنری،از هر نوع و ژانری درذات خود باضمیر مخاطبش صادق است و درونمایه خودراکه از بن اندیشه حقیقی (ونه متظاهرانه)هنرمند میگیردنهایتا"به ضمیر مخاطبش تزریق میکندو بجز آنچه که از سوی اندیشه و جهانبینی آفریننده اش به او داده شده نمیتواند چیزی دیگرعرضه کند یعنی اثر هنری در هر قالبی که جای بگیردوبا هر رنگ و لعاب و ظاهری که عرضه گردد فرقی ندارد .چیزی که اثربه مخاطب میدهدمسلما" فقط و فقط آنیست که سازنده و پدید آورنده اش در چنته ی اندیشه داشته یا توانسته و خواسته به اثر بدهد.پوسته ی اثر ماندگاری کمی دارد،این مغز است که بسرعت پوسته را کنارزده، نمود کرده و خودرا آشکار میسازدواین ضرب المثل که میگوید(از کوزه همان برون تراود که در اوست )دراین مورد شدیدا مصداق دارد .پس سینما گر (سینمای دینی)باید یک مومن واقعی و فارغ از تعصبات ناشی از (درهم تنیدگیهای سیاسی،تاریخی دین) باشد .اومیبایست ابتدابا رجوع به فطرت خداجوی خویش و عنایت به سرچشمه جوشان و بکر وحی یعنی فرآن مجید سره را از ناسره جداکرده و پس از آنکه خود فهمی کامل از دین یافت به تفهیم آن باابزارهنر بپردازد.تفهیمی ظریف و هشیارانه بدون افتادن دردام شعار گرایی،تعصب کور و سطحی نگری.هیچ فرمول دیکته شده ای قادرنیست فیلمسازی دینی را آموزش بدهد.کارسختیست ،حتی سخت تر از ساخت فیلمی پراز تروکاژهای رایانه ای و صحنه های اکشن و پر از زدوخوردوتصادف و انفجار.این که همه جا حواست باشد که از موازین دینی تخطی نکنی واز دایره مشروعات خارج نشوی و نتیجه کارت آنی بشود که باید باشد آسان نیست.اینجا جاییست که باید مهارت و هنر و استعداد با پرهیزگاری و ایمان تجمیع شوند.دادن افسار فیلم،تماشاگر و خودت به هوسها و غرایز راحت ترین روش فیلمسازیست ونتایجش نمونه های بسیاری دارد.محصولاتش الآن در اکثرکمپانیهای فیلمسازی مطرح جهان دردست تولید انبوه است.همانطور که قبل تر هم خاطرنشان کردم سختی کارسینماگر دینی در این است که قرار است ماحصل کارش تاثیری همچون تاثیر عبادت داشته باشدپس هوای نفس سازندگان اثر(بالاخص نویسنده و گارگردان)باید بطورجدی و به میل و اشتیاق درونی خودشان مهار شده یاشد.جذابیت هایی هم باید کشف شوند.استارت ما برای راه انداختن ماشین سینمای دینی کشف یک سری از جذابیتهای نوین است.فیلمسازی یک هنر است و فیلمسازی دینی نیز هنریست همراه با ایمان و تعهد نسبت به خدا و مخلوقاتش ،تعهد برای پاک نگاه داشتن اجتماع انسانی از گناه ودور نگاه داشتن انسان از آزار توسط انسانهای دیگر.آیا کسی میتواند شک داشته باشد که عامل همه بی عدالتیها وجنایات بشری بی ایمانی اوست؟اگر در کشوری مثل هند بارها و بارها تجاوزات گروهی به دختران معصوم و کم سن و سال صورت میگیرد،اگر طی دهه های اخیروحتی اکنون در همین لحظه در بوسنی،چچن،روآندا ،نیجریه،کامبوج،سوریه،فلسطین اشغالی ،افغانستان،عراق ،اوکراین و...نسل کشی وقتل و غارت و تجاوز(به بهانه ی آزادیخواهی واحقاق حقوق مردم وحتی بنام دین) صورت گرفته و میگیرداگر در آمریکا که مهد (تمدن آمیخته بالذت گناه)است ترورهای گروهی بی دلیل و روان پریشانه اتفاق می افتدواگر در همین مملکت خودمان و در کلانشهری چون تهران آمار زور گیری و سرقت نگران کننده میشودهمه و همه بدلیل خلا ایمان است.گرچه ممکن است دلیل آنراقدرت طلبی،زیاده خواهی، فقر و عفب افتادگی فرهنگی و هزار و یک انگیزه دیگر بدانندولی دلیل اصلی همه را میتوان در یک جمله خلاصه کرد:بی ایمانی به وجود خدا و یوم اجر و جزایاکج فهمی نسبت به این موارد .
حال با همه این تفاصیل چگونه میتوان بیکار نشست و خودرا در برابر موج گناه و بی ایمانی و انحراف در دین مسوول ندانست؟هنرمند چگونه میتواند خود را متعهد بداند ولی در مقابل حوادث و فجایعی که در دنیای اطرافش رخ میدهدبی تفاوت باشد؟حساب غیر متعهدهاجداست آنها میتوانند به سرگرمی آفرینی و پولسازی خودادامه دهندویا پی دلمشغولیهای مالیخولیایی پیچ در پیچ و فلسفه های من درآوردی خودباشند و ژستهای انتلکتویلی بگیرندولی اگر هنرمندی دغدغه تعهد به نوع بشر و خدایش را دارد نمیبایست بی تفاوت بماند .او موظف است که باتلاشی مستمر از ابزار سینما که بسیار نیز قدرتمند است برای هدایت مردم و پالایش افکارشان بهره ببرد.
بهرحال نباید فراموش کرد که سینمای دینی را باسازه هایش میتوان تعریف کرد . نمونه مطلق و کاملی برای این نوع سینما موجود نیست ولی تا نمونه هایی موجودونزدیک به اصل برای این ژانر پیدانکنیم فهمی کامل نیز در مورداصل آرمانیش نخواهیم داشت.
پایان
قصرشیرین25خرداد93
مهرداد میخبر
استفاده رایگان از این مطلب با اطلاع رسانی (از طریق همین و بلاگ) و باذکر نام
نویسنده ووبلاگ از نظر اینجانب شرعا"مجاز میباشد.
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید